Trong thời Đường và Tống, việc đặt tên lò nung theo tỉnh rất phổ biến, Nhữ Diêu được đặt tên vì nó nằm ở tỉnh Nhữ Châu vào thời nhà Tống. Năm 1987, nhờ nỗ lực của các nhà nghiên cứu và thợ thủ công tại Trung Quốc, địa điểm lò nung đồ sứ Nhữ cuối cùng được tìm thấy tại thôn Thanh Lương Tự, huyện Bảo Phong. Qua hơn mười lần khai quật của Viện Khảo cổ Văn vật tỉnh Hà Nam, khu lò nung trung tâm Nhữ Diêu cuối cùng xác định vị trí vào năm 2000.
Những năm gần đây, một số đồ gốm cổ phỏng màu đồng xanh và những mảnh sứ thuộc loại Nhữ tìm kiếm được trong quá trình khai phá, dần dần tiết lộ bức màn bí ẩn của lò gốm Nhữ. Năm 1950, ông Trần Vạn Lý từ Bảo tàng Cố cung đã tiến hành khảo sát thực địa, lần đầu tiên phát hiện di tích lò gốm Thanh Lương Tự. Từ những năm 50 đến 70 của thế kỷ 20, các nhà khảo cổ học và chuyên gia gốm sứ như Phùng Tiên Minh, Diệp Triết Dân từ Viện Khảo cổ Hà Nam và Bảo tàng Cố cung cũng đã nhiều lần khảo sát thực địa di tích lò Nhữ Diêu. Tại hội thảo của Hội nghiên cứu gốm sứ cổ Trung Quốc tổ chức tại Trịnh Châu năm 1985, Diệp Triết Dân lần đầu tiên đề xuất rằng Thanh Lương Tự ở Bảo Phong “có thể là một manh mối quan trọng trong việc tìm kiếm địa điểm lò Nhữ Diêu”.
Khu vực khai thác đất (xương gốm) tại Nhữ Châu
Việc phát hiện lò Nhữ gặp rất nhiều khó khăn, phải mất nửa thế kỷ mới có được. Nhiều thế hệ thợ gốm, nhà khảo cổ tại Trung Quốc đã bỏ ra rất nhiều công sức mới đạt được thành quả. Năm 1986, tại hội nghị nghiên cứu gốm sứ cổ Trung Quốc diễn ra ở Tây An, ông Vương Lưu Hiện, một nhà sản xuất gốm sứ ở huyện Bảo Phong, Hà Nam, trưng bày một chiếc chén màu xanh nhạt ông thu thập từ Thanh Lương Tự, Bảo Phong, thu hút sự chú ý của các chuyên gia tham dự.
Ông Uông Khánh Chính từ Bảo tàng Thượng Hải đã hai lần gửi người đến khảo sát di tích lò Thanh Lương Tự vào cuối năm đó và xuất bản cuốn sách “Phát hiện về Nhữ Diêu” vào năm 1987, xác nhận rằng lò gốm ở Bảo Phong là di chỉ lò quan Nhữ Diêu. Trong các năm 1988, 1989 và 1998, chúng tôi đã tiến hành thêm 3 đợt khai quật khảo cổ, phát hiện nhiều lò gốm nhưng tất cả các sản phẩm gốm khai quật được đều là sản phẩm dân gian. Các loại gốm bao gồm gốm trắng, gốm xanh, gốm đen, gốm Quân, gốm trắng nền đen và các sản phẩm tam sắc, với niên đại từ đầu thời Bắc Tống đến thời Kim và Nguyên.
Từ tháng 10 đến tháng 12 năm 1987, Viện Khảo cổ Hà Nam lần đầu tiên tiến hành khai quật thử nghiệm di tích lò Thanh Lương Tự, khai quật 2 hố với diện tích 200 mét vuông, phát hiện hơn 10 chiếc gốm Nhữ Diêu điển hình, từ đó xác định di tích này là di chỉ Nhữ Diêu.
Ngày 18 tháng 10 năm 2000, hội nghị chuyên gia khảo cổ Nhữ Diêu do ông Từ Bình Phương, chủ tịch Hiệp hội Khảo cổ học Trung Quốc, ông Diệp Văn Trình, chủ tịch Hiệp hội nghiên cứu gốm cổ Trung Quốc, và ông Cảnh Bảo Xương tổ chức tại huyện Bảo Phong. Các chuyên gia tham dự sau khi khảo sát hiện trường đã nhất trí rằng: Khu vực sản xuất gốm Nhữ mà giới gốm sứ trong và ngoài nước tìm kiếm suốt nửa thế kỷ đã được tìm thấy, đây là một bước đột phá lớn của khảo cổ học gốm sứ Trung Quốc. Với các báo cáo liên tiếp của các phương tiện truyền thông lớn, phát hiện quan trọng này đã được biết đến rộng rãi và thu hút sự chú ý. Từ năm 2011 đến 2016, chúng tôi đã tiến hành sáu cuộc khai quật khảo cổ ở khu vực trung tâm sản xuất Nhữ Diêu, với diện tích khai quật lên đến hơn 3400 mét vuông, làm sạch 12 lò từ thời Tống đến Minh, tám cơ sở và các di tích kiến trúc, khai quật được một số lượng lớn đồ gốm đơn giản và một lô gốm men xanh nhạt, làm phong phú thêm nội hàm văn hóa của Nhữ Diêu. Trong gần 30 năm qua, với 14 lần khai quật khảo cổ, cuối cùng đã tiết lộ bí ẩn của Nhữ Diêu, cung cấp tư liệu hiện vật quan trọng để hiểu rõ hơn về dòng gốm này.
Năm 2001 là một năm đáng tự hào cho những người đã phát hiện ra Nhữ Diêu. Vào tháng 6, Quốc vụ viện trong đợt phong thứ năm đã công bố di chỉ lò Nhữ Diêu Thanh Lương Tự ở Bảo Phong là “Đơn vị bảo hộ di tích văn vật trọng điểm toàn quốc”; tháng 7, được vinh danh trong mười phát hiện khảo cổ mới lớn nhất giai đoạn “5 năm lần thứ bảy” năm 1990, lại tiếp tục được đánh giá là khám phá khảo cổ hàng đầu trong nước năm 2000; tháng 10, Hội nghị thường niên năm 2001 của Hiệp hội Gốm sứ cổ Trung Quốc (Trung Quốc cổ đào từ học hội) được tổ chức tại Nhữ Châu, với sự tham gia của hơn 180 chuyên gia và học giả về gốm sứ trong và ngoài nước để thảo luận chuyên đề gốm Nhữ Diêu; và tháng 12, di tích lò nung Nhữ Diêu tại Thanh Lương Tự được Cục di sản Văn hóa Quốc gia trao giải Ba về Khảo cổ học Thực địa.
