Thưởng thức trà là một trong những thói quen dành thời gian quây quần bên nhau của các quốc gia, đặc biệt là Châu Á, mỗi nơi đều có những nét riêng biệt trong nghệ thuật uống trà. Trà đạo Nhật Bản đã trở thành một nét văn hóa riêng với những nguyên tắc thưởng thức và nghi lễ trang trọng.
1. Tìm hiểu về trà đạo nhật bản
Trà đạo mang tính nghệ thuật văn hoá truyền thống Nhật Bản, vừa thưởng trà, vừa thư giãn trong không gian tĩnh lặng. Vì vậy, hãy cùng TITA Art tìm hiểu qua một vài nét về loại hình nghệ thuật độc đáo này nhé!
1.1 Trà đạo Nhật Bản là gì?
Trà đạo trong tiếng Nhật được hiểu theo nghĩa “lối uống trà”, còn gọi là “sado” hoặc “chanoyu”. Xuất thân từ hoạt động phục vụ thức uống đơn giản cho khách, trà đạo dần được biết đến như một loại hình nghệ thuật biểu diễn về chu trình chuẩn bị và cách thức pha chế trà.
1.2 Ý nghĩa của trà đạo Nhật Bản
Ý nghĩa của trà đạo Nhật Bản được biết đến thông qua cách thức chuẩn bị, pha chế cùng một vài nghi thức. Điều này giúp trà nhân đưa tâm quay trở về, hòa vào nét mộc mạc của thiên nhiên, thân – tâm – trí được thanh lọc và tĩnh lặng. Đó là ý nghĩa hàng đầu của việc thường thức trà, không đơn thuần chỉ là cảm nhận hương vị thông qua từng ngụm nhấp môi.
Bởi lẽ đó, yếu tố quan trọng đối với trà đạo Nhật Bản là không gian thực hiện. Bài trí và sắp xếp gian trà thất làm sao cho gần gũi với thiên nhiên là cách người Nhật ưu tiên hàng đầu, điều này giúp họ có thể thưởng ngoạn cảnh vật song song với thưởng trà trong suốt bốn mùa. Đồng thời, người Nhật cũng cho rằng, gần kề với thiên nhiên thúc đẩy họ chiêm nghiệm được nét thanh tao trong cõi thế tục, nâng tần số rung động, năng lực tự giác ngộ và trân quý cái đẹp đang hiện hữu.
1.3 Lịch sử văn hóa trà đạo Nhật Bản
Trà đạo Nhật Bản có nguồn gốc từ Thiền Tông Phật giáo. Để thể hiện sự quan tâm lớn đến Phật giáo, các học giả Nhật Bản đã lên đường đến Trung Quốc để nghiên cứu về tôn giáo. Tại nơi này, các nhà sư, học giả đã được tiếp cận với văn hóa trà của Trung Quốc và bằng lẽ nào đó, họ đã có niềm yêu thích mãnh liệt với trà. Với lý tưởng đó, những “trà sư đời đầu” này đã thành công mang văn hóa trà này về quê nhà và ngày qua ngày phát triển thành nghệ thuật trà đạo Nhật Bản của riêng mình.
Nghệ thuật trà đạo Nhật Bản phát triển và rộng khắp cả nước từ thế kỷ XII. Nó không chỉ được biết khi nhắc đến chung với các tu sĩ Phật giáo, mà bất cứ người thuộc tầng lớp nào cũng đều có khả năng trở thành trà sư như Thiên hoàng, quý tộc, Samurai, giai cấp khá giả cho đến dân thường. Trong đó phải kể đến Sen Rikyu – người nổi tiếng nhất trong tất cả các trà sư tại Nhật Bản thời bấy giờ. Để giải thích ý nghĩa một cách cặn kẽ và thể hiện thái độ của ông đối với trà, Ren Rikyu đã viết nên 7 quy tắc về trà đạo Nhật Bản.
2. Các trường phái của trà đạo nhật bản
Là một nét nghệ thuật không trộn lẫn, từng trường phái trong trà đạo Nhật Bản được phân tách và giữ cho riêng mình những điểm tinh tế khác biệt. Có 3 trường phái được biết đến khi nhắc tới trà đạo Nhật Bản:
2.1 Trường phái Urasenke
Trường phái trà đạo được xem là lớn nhất với hơn một nửa trà sư trên toàn nước Nhật – Urasenke. Điểm nhấn chính của trường phái Urasenke chính là làm hài lòng khách. Điều này được thể hiện thông qua việc những người trà sư chú trọng sử dụng dụng cụ pha trà có chất lượng tốt, đồng thời cách bài trí trà đạo phải tạo được ấn tượng với khách.
2.2 Trường phái Omotesenke
Khác với Urasenke, trường phái Omotesenke tập trung vào nét giản dị và trân trọng những truyền thống xưa cũ. Những trà sư của phái Omotesenke thường thích sử dụng các công cụ đơn giản hơn để pha trà. Song song đó, phong cách Omotesenke còn nổi bật bởi lúc thưởng trà, họ nhấn mạnh đến cảm nhận sự sâu lắng trong hương vị của trà thông qua việc làm cho trà ít sủi bọt hơn.
2.3 Trường phái Mushakojisenke
Mushakojisenke gần như là phiên bản nâng cấp hơn của trường phái Omotesenke, các trà sư theo trường phái Mushanokoji Senke đề cao sự tinh gọn hơn cả. Họ lược bớt các bước không cần thiết khi pha trà đạo và loại bỏ tối đa sự lãng phí trong phòng trà.
3. Các quy tắc đặc trưng trong văn hóa trà đạo Nhật Bản
Dưới đây là một số quy tắc cơ bản mà bạn nên biết khi thưởng trà theo văn hóa trà đạo Nhật Bản.
3.1 Không gian thưởng thức Trà Đạo Nhật Bản
Người Nhật xem trà đạo như một hình thức giải trí, thả mình vào khoảng không gian tĩnh lặng, cả gia chủ hay khách đến thăm cùng hướng sự hòa quyện với thiên nhiên, tạo nơi an trú vững chắc cho tâm hồn.
Phòng trà trong nhà được trang bị đầy đủ bếp lò, các dụng cụ cần thiết cho việc pha trà và các hốc. Cửa sổ xung quanh được bao bọc bởi giấy và phía trên tường sẽ thấy treo nhiều tranh ảnh và thư pháp. Bình hoa luôn nở rộ với các loài hoa nổi bật theo từng mùa và được bài trí phù hợp.
Những yếu tố trên cấu thành nơi trải nghiệm trà đạo Nhật Bản lý tưởng. Dù được bày biện với dáng vẻ đơn giản nhưng các trà nhân có thể cảm nhận được vẻ thanh tao, không gian ấm áp với nét đẹp nhẹ nhàng, bộc lộ sự mến khách của gia chủ trong trà đạo Nhật Bản.
Khách đến thưởng trà sẽ đi qua một khu vườn mang phong cách thanh tịnh, trang nhã chốn cửa Thiền, vườn trong khuôn viên phòng trà tạo cảm giác an yên, thanh tịnh đến lạ.
Vườn cũng có trang bị vòi nước sẵn để khách vệ sinh tay sạch sẽ trước khi vào phòng trà. Đến ngay ngưỡng cửa, khách sẽ được chủ nhà cúi mình tiếp đón trong trang phục kimono truyền thống một cách nhẹ nhàng và lịch sự. Lối vào phòng trà đạo Nhật Bản luôn được thiết kế thấp với mục đích khiến mọi người phải cúi mình, thể hiện sự khiêm tốn và cung kính.
Trong thời gian các trà sư tiến hành pha trà, khách được phục vụ một chiếc bánh ngọt có hình dạng và màu sắc dựa theo mùa trong năm hay dịp lễ hội như hình hoa sakura hay hình lá momiji. Những buổi tiệc trà này có thể kéo dài đến hơn bốn giờ đồng hồ.
3.2 Nước pha trà
Tiêu chuẩn tiên quyết trong nghệ thuật trà đạo Nhật Bản chính là nước pha trà. Có một điều kiêng kỵ rằng, tuyệt đối không sử dụng nước đang sôi để pha trà đối với tất cả các loại trà Nhật Bản. Nước pha trà này luôn được chứa đựng trong bình thủy hay nấu trong ấm kim loại, đun trên lửa than nhỏ nhằm giúp nước được giữ ấm khoảng 80 – 90 độ C. Tùy từng loại trà mà nước pha trà được điều chỉnh tăng giảm độ nóng khác nhau.
3.3 Cách pha Trà đạo Nhật Bản
Dụng cụ pha và tách uống trà đều phải được tráng bằng nước sôi giúp làm sạch và giữ ấm, tiếp đến dùng khăn lau khô rồi mới tiến hành rót trà vào.
Các trà sư thường ngửi để phân biệt trà trước khi cho trà vào ấm, dựa vào số lượng người uống mà lựa chọn phương thức pha phù hợp sao cho không quá loãng hay đặc, đảm bảo giữ được hương, vị và sắc trong từng chén trà được rót đến tay khách.
Lượng nước trong bình cần được chú ý sao cho vừa đủ để khi rót trà phải hết nước, tránh để sót lại vì có thể làm mất màu xanh của trà do sai nhiệt độ, ảnh hưởng đến chất lượng trà.
Thao tác này để đảm bảo cho chất lượng của chén trà luôn ở mức ổn định thì khi rót trà vào tách đều phải có chừng mực. Người rót trà dùng mắt để quan sát xem màu sắc của trà, dùng mũi để ngửi hương vị trà. Điều này đảm bảo không có sự khác biệt về độ đậm nhạt của trà. Trà nhân thưởng trà cùng với bánh ngọt ăn kèm để tăng thêm hương vị.
3.4 Cách thưởng Trà đạo Nhật Bản
Bắt đầu tham gia thưởng thức trà
Trước khi bắt đầu buổi trà đạo Nhật Bản, các trà nhân cần lưu ý tuân theo quy tắc không mang bất kỳ loại đồ trang sức nào, kể cả đồng hồ. Đối với trang phục, đàn ông nên sử dụng tất trắng để mang còn phụ nữ không nên mặc váy ngắn. Bên cạnh đó, để đảm bảo không gian thật tinh khiết nhằm giúp giữ mùi hương thuần túy của trà, các loại nước hoa có mùi hương quá nồng không được khuyến khích sử dụng.
Quy tắc khi uống trà
Trà đạo Nhật Bản có chu trình riêng, đầu tiên, trà nhân cần xoay bát trà theo kim đồng hồ, lòng bàn tay trái đặt tại đáy bát. Tiếp đến, tay phải vuốt ve đồ uống và bát trà. Khi nâng bát trà phải chú tâm vào hành động thưởng thức của bản thân, tránh để tâm xao nhãng hay đưa mắt nhìn xung quanh.
Khi thẩm trà xong, trà nhân nên xoay mặt trước của chén theo chiều ngược lại của kim đồng hồ sao cho về đúng hướng của trà sư. Kết thúc chu trình, trà nhân mới có thể bắt đầu câu chuyện với người nghệ nhân pha trà ấy. Cách thưởng thức này được đúc kết từ truyền thống, được xem là chuẩn nhất và hiện phổ biến trong nghệ thuật trà đạo Nhật Bản. Trà nhân sẽ cảm nhận vị trà sâu sắc hơn, thể hiện sự tinh túy trong nghi thức khi thực hiện theo quy tắc này.
Quy tắc sau khi uống trà
Trong trường hợp uống trà loãng, trà nhân sau khi uống xong cần lau khô cạnh bát. Còn đối với trà mạnh, bạn không bắt buộc phải uống hết, dù vậy, thao tác lau cạnh bát vẫn phải được thực hiện. Bạn chỉ sử dụng ngón tay cái và ngón trỏ để lau.
4. Những nghi thức khi thưởng thức trà đạo Nhật Bản
Bên cạnh những nét nổi bật về hương vị và chu trình pha chế, trà đạo Nhật Bản còn nổi tiếng vì những nghi thức đặc sắc:
- Kimono thường được chủ nhà sử dụng mặc để tiếp đón khách. Cho đến hiện tại, dù có nhiều sự thay đổi về trang phục tuy nhiên sự trang trọng và lịch sự cần được đảm bảo hàng đầu.
- Trước sự cung kính từ phía gia chủ, khách thưởng trà cũng cần chú trọng cách ăn mặc. Trang phục có màu sắc nhã nhặn, tối màu được ưu tiên hơn. Đồng thời, khách sẽ phải cởi giày trước khi được dẫn vào phòng chờ của tiệc trà đạo Nhật Bản.
- Chủ nhà và khách chào đón bằng cái cúi đầu im lặng. Nghi thức thanh tẩy được thực hiện sau đó bằng việc rửa tay và súc miệng tại một bồn đá.
- Tranh ảnh thư pháp và bình hoa trang trí trong phòng trà có thể trở thành chủ đề bàn tán của các trà nhân.
- Khi toàn bộ khách mời đã yên vị với tư thế ngồi seiza, các trà sư sẽ bắt đầu tiến hành các nghi thức pha trà và trao chén trà.
- Để thể hiện sự tôn trọng với trà sư, trà nhân sẽ thực hiện uống trà theo quy trình xoay bát, nhấp một ngụm, ngợi khen hương vị trà và chuyển bát cho vị khách tiếp theo.
- Quy trình trên sẽ được lặp đi lặp lại và xoay vòng cho đến khi tất cả trà nhân trong bàn tiệc đều thưởng thức hết trà.
Bài viết trên đây đưa ra góc nhìn tổng quan về nghệ thuật trà đạo Nhật Bản. Những nghi thức và quy trình các bước thưởng thức trà đạo được mô tả và tổng hợp nhằm mang lại kiến thức nền tảng cho các “trà nhân” tương lai nhập môn. Mong rằng sự thanh tao và an trú thân tâm trong không gian trà đạo sẽ được cảm nhận đúng và đủ, được đón nhận trọn vẹn bởi người thích trà, có niềm hứng thú, say mê với trà đạo Nhật Bản.
Thông tin TITA Art
- TITA Mộ Lao: BT2 dãy 16A8 Làng Việt Kiều Châu Âu, Phường Mộ Lao, Quận Hà Đông, Thành phố Hà Nội, Việt Nam
- TITA Trấn Vũ: 164a Phố Trấn Vũ, phường Trúc Bạch, Quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội, Việt Nam
- SĐT: 0964.989.664
